ARTUKLULARIN MİRASI MALABADİ KÖPRÜSÜ

Hazırlayan: Osman Kürşat SERTTÜRK

Diyarbakır'ın Silvan ilçesi sınırları içinde kalan Malabadi Köprüsü, uzun tarihi boyunca Artuklu Devleti, Eyyubiler, Anadolu Selçuklu Devleti, İlhanlılar, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Safeviler ve Osmanlı İmparatorluğu gibi birçok medeniyete hizmet vermiştir.

Tarihi İpek yolunun güzerg¢hında görevini devam ettirmiş olan Malabadi Köprüsü, dünyadaki taş kemer köprüler içerisindeki kemer açıklığı en geniş olan köprüdür. Köprünün bu özelliğini mimar ve aynı zamanda bir gezgin olan Albert Gabriel şöyle anlatır: ’˜’˜Modern statik hesabının olmadığı devirde bu açıklıkta o zaman için böyle bir eser hayranlık ve takdiri muciptir. Ayasofya'nın kubbesi, köprünün altına rahatlıkla girer. Balkanlarda, Türkiye'de, Orta Şark'da bu açıklıkta, bu yaşta köprü yoktur."

Hikayelere ve türkülere ilham kaynağı olan tarihi köprü, Dicle'ye dökülen Batman Çayı üzerinde inşa edilmiştir. Geleneksel yığma tekniğinde, yapıldığı dönemin mimari sanatını tüm ince detaylarında sunan Malabadi Köprüsü'nün ana yapım malzemesi bölgeden elde edilen kalker taşıdır. Köprü plan itibari ile tek ana kemerli ve iki yana meyilli köprüler grubunda değerlendirilir. Köprünün döşeme planı düz bir yapıya sahip değildir; Bulunduğu yerin kayalık oluşu ve bu kayalık zemin üzerine ayakları oturtma çabası köprünün düz bir döşemeye sahip olmasını engellemiştir. Sağlam zemine oturma çabası, yapının üç yerden kırılarak devam etmesini gerektirirken ana kemerin açıklığını da belirlemiştir.

Malabadi Köprüsü, sadece Batman Çay'ını aşmak için değil, aynı zamanda bu yol üzerinde seyahat eden yolcuların dinlenebilecekleri ya da konaklayabilecekleri bir biçimde yapılmıştır. Köprünün Kitabesi'nde, "köprünün yapılmasını ve masraflarının kendi malından ödenmesini beş yüz kırk iki yılında, Artuk oğlu İlgazi oğlu Timurtaş buyurdu." ifadesi yer almaktadır. Kitabeden köprünün 542 yılında (M.S. 1147’“1148) Mardin Artukluları (İlgaziler) hükümdarı Timurtaş tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Bu dönemde İlgaziler için Mardin yanında Meyyafarikin (Silvan) de önemli bir şehir, ikinci bir başkent durumunda idi. Burada daha önceleri de bir köprünün var olduğu da bilinmektedir. İbnü'l- Ezrak, ilk köprünün 539 (M.S. 1144’“1145) yılında yıkıldığını ve yerine bu son köprünün yapıldığını belirtmektedir.

Büyük Seyyah Evliya Çelebi'nin gözlemleri o dönemki gerek köprü olsun gerekse de yöre ile ilgili bilgilere olsun ışık tutmaktadır: ’˜’˜Köprünün iki tarafında kale kapıları gibi demir kapıları vardır. Bu kapıların içinde, sağ ve solda, köprünün temeli beraberliğinde, kemerin altında hanlar vardır ki gelip geçen, sağdan ve soldan geldikleri vakit misafir olurlar. Köprünün kemeri altında birçok odalar vardır. Demir pencereler şahneşinlerinde misafirler oturup kemerin karşı tarafındaki adamlarla kimi sohbet eder, kimi ağ ve oltalarla balık avlarlar. Doğrusu, üstat mühendis var kuvvetini sarf ederek bu köprüde öyle sanatlar göstermiştir ki, bu işçiliği geçmiş mimarlardan hiç birisi göstermemiştir.''
Malabadi Köprüsü, dönemine göre ileri mimari tekniklerin kullanarak yapıldığı önemli bir yapı olup Artuklu tarihinden günümüze kalan en yetkin ve önemli mimari örneklerden biridir.

Melis Akyürek 2020-09-28 19:18:33 anında paylaştı.