6. Sınıf Sosyal Bilgiler 2. Ünite Orta Asya İlk Türk Devletleri (konu özeti)

Ataman Bey paylaştı.

Türklerin İlk Yurdu Orta Asya (Türkistan)
Türklerin ilk yurdu Orta Asya'dır. Orta Asya;
Doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Gölü, kuzeyde Altay Dağları, güneyde ise Hindikuş ve Karanlık Dağlar ile çevrili olan bölgenin adıdır.


* Sert karasal iklimin yaşandığı bölgenin bitki örtüsü bozkırdır. Yıl boyunca çok az yağış alan bölgede, kış mevsimi boyunca sıcaklıklar -50 derecenin altına düşmektedir.
* Orta Asya'nın bu zorlu coğrafyası, Türklerin yaşam şekillerini ve kültürünü şekillendirmiştir. Karasal iklimin bitki örtüsü olan bozkır, Türklerin hayvanlarını otlatabilmesi için geniş bir imk¢n sunmuştur. Ancak tarıma elverişli alanların azlığı nedeniyle tarımsal faaliyetler gelişmemiştir.
* Buna bağlı olarak Türkler göçebe bir yaşamı benimsemişlerdir. Keçeden yaptıkları büyük çadırlarda yaşayan Türkler; koyun ,at, sığır gibi hayvanları beslemişlerdir. Hayvanlarına otlak bulabilmek için yıl içerisinde yaylak ve kışlak adı verdikleri yerlere göç etmişlerdir.
* Ayrıca Orta Asya'nın bu zorlu şartları, Türklerin savaşçı ve teşkilatçı bir millet olmalarını sağlamıştır. Türkler bu özellikleri sayesinde Orta Asya'da, her biri dünya tarihinde çok önemli yere sahip olan devletler kurmuşlardır. Bu devletlerden bazıları ; Asya Hun Devleti, I. Köktürk Devleti, II. Köktürk Devleti ve Uygur Devleti'dir

Asya Hun Devleti:

* Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.
* Kurucusu, Teoman'dır
* Merkezleri Orhun ve Selenga Nehirleri arasındaki Ötügen'dir.
* Teoman Çin üzerine seferler düzenlemiş bunun sonucunda Çinliler bu seferleri durdurmak amacıyla Çin Seddi'ni yapmışlardır.
* En parlak dönem Mete Han dönemidir. (M.Ö. 209 ’“ M.Ö. 174)
* Mete Han döneminde bütün Türk kavimleri ilk kez bir bayrak altında toplanmış, Çin’˜e seferler düzenleyerek Çin'i vergiye bağlamıştır.
* Mete Han tarihte ilk kez orduda onluk sistemi uygulayarak ilk düzenli orduyu oluşturmuştur.
* Ekonomik açıdan büyük önem taşıyan İpek Yolu kontrol altına alınmıştır.
* Oğuz Kağan Destanı Hunlara aittir.
* Mete Han'ın ölümünden sonra devlet zayıflayarak doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Batı Hunları Karadeniz'in kuzeyine göç ederek Kavimler Göçü'ne neden olurken Doğu Hunları Çin h¢kimiyetine girdi.

Kavimler Göçü

Kuzey Hunlarının, Balamir yönetiminde Hazar Denizi ve Karadeniz'in kuzeyinden batıya göç edip Tuna Nehrine kadar ilerlemesi, önüne çıkan bazı kavimlerin batıya kaçıp Roma İmparatorluğuna sığındığı yer değiştirme olayına Kavimler Göçü denir.

Kavimler Göçünün Sonuçları:
* Türk kültürü Avrupa'ya taşındı.
* Roma İmparatorluğu ikiye ayrıldı
* İlk çağ bitti, Orta çağ başladı.
* Hunlardan kaçan kavimler Avrupa'nın sosyal yapısını değiştirdiler.
* Avrupa Hun Devleti kuruldu.
* Feodalite rejimi(toprak h¢kimiyetine dayalı devlet sistemi) kuruldu.

Köktürkler (Göktürkler)

* Kurucusu Bumin Kağan'dır
* Başkenti Ötügen'dir
* Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir
* Bumin Kağan ülkenin doğusunu kendisi batısını kardeşi İstemi Yabgu ile yönetmiştir.
* İstemi Yabgu İpek Yolu üzerinde h¢kimiyet kurabilmek için önce Sasaniler’˜le birleşerek Akhunlar’˜ı yıkmış, sonra Bizans’˜la ittifak yaparak Sasaniler’˜i yenerek İpek Yolu'nu kontrol altına almışlardır
* En güçlü olduğu dönem Mukan Kağan dönemidir.
* Mukan Kağan döneminden sonra taht kavgaları başlamış devlet doğubatı olmak üzere ikiye ayrılmış daha sonra da Çin h¢kimiyetine girmiştir.
* Çin h¢kimiyetine girdikten kısa bir süre sonra İlteriş (Kutluk) Kağan öncülüğünde tekrar toparlanan Köktürkler II. Köktürk Devleti'ni kurdu.
* II. Köktürk Devleti'nin en parlak olduğu dönem Bilge Kağan dönemidir.
* Bilge Kağan döneminden sonra devlet zayıflamış ve 745'te Uygur, Karluk ve Basmil boyları tarafından yıkılmıştır.
* Ergenekon Destanı ve Orhun Yazıtları Köktürklere aittir

Orhun Yazıtları

* Türk tarihi ve edebiyatının bilinen ilk yazılı eseri Orhun Yazıtları’˜dır.
* II. Göktürk Devleti (Kutluk Devleti) döneminde dikilmiştir.
* Orhun Yazıtları, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan 38 harfli Göktürk Alfabesi ile yazılmıştır.
* Orhun Yazıtları, Bilge Kağan (735), Kültigin (732) ve vezir Tonyukuk (727) adına dikilmiştir.
* 8. yüzyılda Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.
* Yazıtlar Danimarkalı Wilhem Thomsen (Vilyım Tamsın) tarafından okunmuştur (1893).
* Orhun Yazıtları’˜nda; Göktürkler’˜in yıkılma sebepleri, Çinlilerle yaptıkları savaşlar, devletin yeniden nasıl kurulduğu, devlet adamlarının çabaları gibi konular anlatılır. Devlet adamlarına devlet yönetimi konusunda öğütler verir, iyi bir devlet adamının nasıl olması gerektiği konusunda bilgiler verir. Yani kendinden sonra gelen devlet adamlarına yol gösterici niteliğindedir.
* Orhun Yazıtları günümüzde Moğolistan sınırları içerisindedir.

Uygurlar

* Kurucusu; Kutluk Bilge Kül Kağan'dır.
* Merkezi; Ordubalık (Karabalsagun).
* Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
* Çinlilerden etkilenerek Maniheizm ve Budizm dinlerini benimsediler.
* Maniheizm dininde et yemek yasak olduğu için savaşçılık özelliklerini kaybettiler.
* K¢ğıt ve matbaayı Çinlilerden alarak geliştirmişlerdir.
* 18 harften oluşan Uygur Alfabesini kullanmışlardır.
* Yerleşik hayata geçtikleri için mimari ve tarımda gelişmişlerdir.
* Göç ve Türeyiş destanları vardır.
* 740 yılında Kırgızlar tarafından yıkılmışlardır.

Orta Asya'dan Yapılan Göçler

Göçlerin Sebepleri:
* Kuraklık (en önemli sebep)
* Salgın hayvan hastalıkları
* Komşu devletlerin baskısı (Çin, Moğol vb.)
* Otlak, mera arayışı
* Türk boyları arasındaki mücadeleler
* Nüfus artışı

Göçlerin Sonuçları:
* Yeni vatanlar bulunmuştur.
* Birçok Türk devleti kurulmuştur.
* Kültür etkileşimi sonucu medeniyete katkıda bulunmuşlardır.
* Kalabalık nüfuslarla ve farklı dinlerle karşılaşan bazı Türk boyları benliklerini kaybetmişlerdir. (Macarlar, Bulgarlar gibi)
* Gittikleri bölgelerdeki topluluklara, hayvanları evcilleştirmeyi, tarım faaliyetlerini ve madenciliği öğretmişlerdir.

Orta Asya Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık

* Devletin başında han, hakan kağan adlı hükümdarlar bulunurdu
* Hükümdarlık babadan oğla geçerdi
* Hükümdarlık yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılır buna kut adı verilirdi.
* Hükümdara hatun denen eşi yardımcı olurdu
* Kurultay denen mecliste devlet işleri görüşülürdü
* Gök tanrıya inanılırdı. Ölüler için yuğ törenleri yapılırdı
* Ölümden sonra yaşama inanılır kurgan adı verilen oda biçiminde mezarlar yapılarak ölüler eşyalarıyla birlikte gömülürdü
* Mezarların başına yaşarken öldürdüğü düşman kadar balbal adı verilen heykeller dikilirdi
* 38 harfli Köktürk, 18 harfli Uygur alfabelerini kullanmışlardır
* Göçebe yaşamışlar, hayvancılık yapmışlardır. (Konar-göçer hayat) (Uygurlar hariç)
* Şölen denen yemekli eğlenceler yapılır, kopuz denen müzik aleti çalınır.
* Hukukta sözlü töre kuralları geçerlidir. Buna hükümdar da uymak zorundaydı.

Ataman Bey 2021-10-20 09:10:35 anında paylaştı.