KORKUT ATA - DEDE KORKUT DESTANI
Aykut Hoca paylaştı.
Hazırlayan: Bilhan Akkaya
Tarihi kaynaklarda daha çok Korkut Ata olarak geçen Dede Korkut; Oğuzların efsanevi ve saygı duyulan bir büyüğüdür. 'Dede' sanı da da sonradan eklenmiş gibi görünmektedir. Saygı ifadesi olarak da kullanılmış olabilir.
'Ata' kelimesi ; halk arasında büyük saygı gören ve hürmet edilen bilginleri, şairleri, hakimleri yüceltmek için kullanılan Türkçe bir kelimedir. Zaman zaman 'dede' veya 'baba' anlamında da kullanılmıştır.
Biraz; efsanevi bilgilerle harmanlanmış olduğu kesindir. Korkut Ata ile ilgili şunları biliyoruz. Hz. Muhammed veya Göktürkler döneminde 295 yıl yaşamış ve Oğuz hükümdarlarına vezirlik yapmış biridir.
Şecere-i Terakime'de Köl Erki'ye ad veren Korkut Ata'ya izafeten Oğuz halkına da "Korkut başlı halk" denilmektedir. Destana göre Korkut Ata, Oğuz Türklerinin tanıdığı, saygı duyduğu, akıl danıştığı bir ozandır. O, Oğuzların tüm törelerini bilen, ulu, bilgili bir müşavirdir. Gerektiğinde olaylara karışır,kimsenin yapamadığı, üstesinden gelemediği işleri, kerameti ile hal yoluna koyar.Her hikayenin sonunda da dua eder.
Korkut Ata hikayeleri; Oğuzlar'ın tarihi ve sosyal yapısı ile ilgili bilgiler vermektedir. 12 hikayedir.
1-Dirse Han oğlu Boğaç Han Boyu
2-Salur Kazan'ın Evinin Yağmalanması Boyu
3-Kam Püre Beğ oğlu Bamsı Beyrek Boyu
4-Kazan Bey'in oğlu Uruz Beğ'in Esir Düştüğü Boy
5-Duha Koca oğlu Deli Dumrul Boyu
6-Kanlı Koca oğlu Kan Turalı Boyu
7-Kazılık Koca oğlu Beğ Yiğenek Boyu
8-Basat'ın Tepegöz'ü Öldürdüğü Boy
9-Begil oğlu Emren Boyu
10-Uşun Koca oğlu Segrek Boyu
11-Salur Kazan'ın oğlu Uruz'u Tutsaklıktan Çıkardığı Boy
12-İç-Oğuz'a Daş (Dış) Oğuz'un Asi Olup, Beyrek'in Öldüğü Boy.
Hikayeler; 9 ve 11. yüzyıl Sirderya ve Mangışlak bölgelerine ait tarihi izler taşımaktadır. Destanın ikinci coğrafyası ise Doğu Anadolu'nun kuzeyi ve Azerbaycan sahasıdır. Oğuzların İslamiyeti kabul ettiği dönem yaklaşık X. Yüzyıl içerisindedir. Bu dönemde Kıpçak, Peçenek gibi gayri müslim Türk boylarının Oğuzlarla mücadelesinin izleri, destanın oluşma tarihini IX.-XI. Yüzyıl aralığına götürmektedir.
Dede Korkut'un yazıya geçtiği coğrafya Anadolu ve Kafkaslardır. Dede Korkut'un; hakimiyetin Kayı boyuna geçeceğine dair sözü, destandaki Osmanlı etkisini göstermektedir. Ak-koyunluların, bağlı oldukları Bayındır Boyu'nu yüceltmek için destana Bayındır Han'ı ilave etmeleri de Dede Korkut'un 15. Yüzyılda yazıya geçmesiyle ilgilidir.
Aykut Hoca 2020-08-03 11:47:18 anında paylaştı.