751 Talas Savaşı ve Türklerin İslamlaşma Süreci

Türklerin nasıl Müslüman olduklarına dair iki karşıt görüş vardır ama ikisi de doğru değildir.

Birinci gruptakiler:" Türkler Talas Savaşı'ndan önce Emeviler döneminde Gök Tanrı dininin de etkisiyle İslamlaşmaya başlamış, Talas Savaşı'ndan hemen sonra kitleler halinde İslamiyeti kabul etmeye başlamışlar. Sanki Türkler, Emeviler ve Abbasileri dört gözle beklemektedirler ve hemen üç beş yılda İslam dinini seçmişlerdir. Bir anda Kuteybe' yi gören Türkler hidayete ermişlerdir. "

Bu tezin doğru olabilmesi mümkün mü? Doğru olmadığına dair birçok kaynak ve kanıt vardır. Bunlardan birkaçını şöyle açıklayım:" İdil Bulgar Devleti (Devletin kuruluşu 700), 922 yılında, Alamuş Han'ın hükümdarlığı sırasında İslam'a geçmişlerdir. Yani İslamiyeti devlet dini olarak kabul eden ilk Türk devletidir. Talas savaşından tam 171 yıl sonra."

İlber Ortaylı'nın ifadesini aynen alıyorum: "Bazı arkadaşlar uydurarak Kuteybe bin Müslim Orta Asya`yı fethetmiş, Türkler bunu görünce bayılmışlar ve İslami kabul etmişler. Zor fethetti bir kere o doğru değil. Türkler öyle bayılarak din kabul etmez. Son derece çakal bir millettir; düşünür, bakar ve işine gelirse. Askerler çünkü, her şeyi öyle zart diye almazlar ve stratejik bir yapısı vardır. Bizim ilk devletimiz onuncu asrın sonudur."

Ayrıca İslamiyeti benimseyen Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han 920-958 yılları arasında hükümdarlık yaptı. (Devletin kuruluşu 840) Ikinci Türk İslam devleti olan Karahanlılar 930lu yıllarda İslamiyeti devlet dini olarak kabul ettiler.

11 yüzyılda 200 bin çadırlık Oğuz Türkü İslamiyeti kabul etti ve Türklerin İslamiyeti kabul etmeleri 17. yüzyıla kadar devam etti. Bu dönemde Dağıstan, Osmanlı Devleti zamanında Kafkas Fatihi Özdemiroğlu Osman Paşa tarafından ele geçirildi ve burada yaşayan Kumuk Türkleri İslamiyeti toplu olarak benimsedi. Yani kısacası Türkler Talas Savaşı'ndan hemen sonra İslamiyeti kitleler halinde kabul etmediler.

Ikinci gruptakilerin tezi ise; "Türkler İslamiyeti kılıç zoru ile zorla kabul etti." Bu teze sahip olanlar genellikle 839-923 yılları arasında yaşamış ve "Taberi Tarihi" adındaki kitabı yazan Muhammed bin Cer®r Taber®'nin anlatımlarına ve İslam tarihçisi Zekeriya Kitapçı' nın tespitlerini dayandırır. Söz konusu kitaplarda Emevilerin Horasan valisi Kuteybe ve halifeleri Haccac; Talkan ve Curcan gibi Türk şehirlerinde 100 bine yakın Türk katlettiğini ayrıca Buhara, Semerkant, Fergana, Taşkent Baykent gibi Türk şehirlerinde yağma ve katliamlar yaptığını ileri sürerler. Talkan ve Curcan'da o dönemde yaşayan insan sayısı 100 bin olabilir mi sizce? Bu mümkün değil.

Şu bir gerçek ki özellikle Hazar Türkleri, Türgişler, Türkistan'daki Türk beyleri ve hatunları yağmacı ve ırkçı Emevilere karşı çok sert direnişler göstermişlerdir. 670- 740 yılları arasında Türk ve Emevi Arapları arasında çok şiddetli çatışmalar geçmiştir. Bazılarına göre Türklerin Kayıp 70 yılı diye geçer. Türkler hem Emevilere hem de onların yağma hareketleri karşı ülkelerini savunmuşlardır. Emevilerin tutumları Türklerin İslama geçişlerini zorlaştırmış ve geciktirmiştir.

Yani kısacası Türklerin kılıç zoruyla Müslüman oldukları iddiası da doğru değildir İlber Ortaylı, Tufan Gündüz, Erhan Afyoncu gibi tarihçilerimiz de bunu vurgulamaktadırlar. Ayrıca Türklerin 920li yıllardan itibaren Müslüman olduklarını biliyoruz ki bu dönemde Emevilerin yıkılalı 170 seneyi geçmişti. Emevi Arap Devleti yerine kurulan Abbasiler, Türklere kılıç kaldıracak kadar cesaretli ve güçlü değildirler. Bu durumda Türkler nasıl İslamiyeti kılıç zoruyla kabul edebilir?

Emeviler döneminde baskı, şiddet, yağma ve Cizye vergisinden kurtulma gibi amaçlarla küçük Türk grupları İslamiyeti kabul etseler de bu ciddi bir sayı bile değildir. Emeviler yıkıldıktan sonra bu küçük grupların Müslüman olarak kalma şansı da yok...

Kaldı ki tarihte Türkleri zorla Müslüman veyahut Budist, Maniheist, Yahudi, Hristiyan vb yapan bir millet var mı? Türkler önce yeni dini tanır, bakar, ölçer ve işine gelirse alır kabul eder.

Özetlemek gerekirse Türkler İslamiyeti birinci gruptakilerin dediği gibi Araplarla karşılaşınca bayılarak, sevinerek hemen hidayete gelerek kabul etmedikleri gibi ikinci gruptakilerin dedikleri gibi kılıç zoru ile de kabul etmemişlerdir.

751 Talas Savaşı'ndan 170 yıl sonra Türk devletleri İslamiyeti devlet dini olarak seçmeye başlamışlardır. Ama kitleler halinde İslamlaşma ise 10. ve 11. Yüzyıldır. Yani Talas savaşından 250-300 yıl sonradır.
Ve bu İslamlaşma süreci 18. yüzyıla kadar devam etmiştir.

Mehmet Özküz

Aykut Hoca 2020-07-27 08:13:56 anında paylaştı.