MISIRDA KURULAN İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLET TOLUNOĞULLARI

Tolunoğulları Devleti Türk, İsl¢m, Mısır ve dünya tarihinde derin izler bırakan bir Türk Devleti'dir. Kısa ömürlü olmasına rağmen siyas®, asker®, sosyal, iktisad®, ilim ve kültür ile mimar® alanlarda adından söz ettiren, İsl¢m tarihçilerinin tamamı tarafından övgüyle anılan bir devlet olmuştur...
Kurucusu, Oğuz Türklerinden Ahmed bin Tolun idi. Halifelik merkezi, Bağdat yakınlarındaki, Samarra'da bulunuyordu...
Tolunoğulları Devleti Nasıl Kuruldu?

Tolunoğulları hanedanının ilk atası olup 815/816 yılında Buhara'ya hükmeden Samanoğulları ailesinden Nuh b. Esed tarafından Abbasi Halifesi el-Me'mun'a gönderilen köleler arasında bulunan Tolun, zaman içerisinde Abbasi devletinde etkili olan Türk beyleri arasına girmiş ve oğlu Ahmed de 835 yılının sonbaharında Bağdat'ta dünyaya gelmişti.

Çocukluğunu Abbasiler tarafından Türkler için özel olarak inşa edilmiş olan Samerra'da geçiren Ahmed, rivayetlere göre burada iyi bir dini ve askeri eğitim almış, babasının ölümünden sonra da ileri gelen Türk beylerinden olan Bayık Bey tarafından evlat edinilmişti. Gerek üvey babasının nüfuzu gerekse gençlik dönemlerinde Bizans'a karşı düzenlenen gaz¢ akınlarında elde ettiği başarılarla dikkat çekti ve bir süre sonra da Mısır valisi olan Bayık Bey'in vekili sıfatıyla bu bölgeye gönderildi.

Ahmed b. Tolun'un, üvey babasının vekili olarak Mısır'a geldiği 868 yılında bağımsız bir siyasi yapı kurmak gibi bir niyetinin olup olmadığını bilmiyoruz, fakat bölgeye geldikten kısa bir süre sonra bu yönde girişimlerde bulunmaya başladı. Esasını Mısır valiliğinin hassa birliklerinin meydana getirdiği ordudaki asker sayısını bir yandan Türk diğer yandan Sudanlı siyahi askerleri d¢hil ederek hızlı biçimde artıran Ahmed, bir süre sonra asker sayısı 100 bin kişiye ulaştığı rivayet edilen bir orduya ve güçlü bir donanmaya hükmetmeye başlamıştı.

884 yılında hayatını kaybeden Ahmed b. Tolun, geride zengin, güçlü ve siyasi açıdan gelecek vaadeden istikrarlı ve her şeyden önemlisi de bağımsız bir devlet bırakmıştı. Yerine, kendisine isyan edebileceği endişesiyle ağabeyi Abbas'ı öldürtmekten imtina etmediğine bakılırsa hırslı bir idareci olan genç oğlu Hum¢reveyh geçti. Tolunoğullarının yeni hükümdarının genç oluşunu kendileri açısından fırsata dönüştürmek isteyen Abbasiler, Suriye'yi geri almak üzere harekete geçtiler. Fakat bölgeye gönderilen ordular başarılı olamadı.

Abbasi ordusunun kumandanı Hum¢reveyh'in safına geçmesiyle muhtemelen kendilerinin bile tahmin etmediği kadar kazançlı bir zafer elde eden Tolunoğulları, el-Cez®re ve Musul'a kadar uzanan bölgenin tamamını ele geçirdiler.
Abbasiler çaresizdi. Tolunoğulları ile anlaşmak zorunda kaldılar. 886 yılının Aralık ayında taraflar arasında imzalanan anlaşma, bir taraftan Tolunoğullarının siyasi bağımsızlığının Abbasi halifesi tarafından tanınmasını temin ederken, diğer taraftan da Hum¢reveyh'e yeni kazanımlar sağlıyordu.

Buna göre, Suriye ve Filistin'in yanısıra başta el-Cez®re olmak üzere Suğûr havalisini içerisine alarak Anadolu ve Ermeniyye'ye kadar uzanan Müslüman topraklarının idaresi otuz yıllığına Tolunoğullarına verildi.

Dönemin siyas® istikrarsızlığı içinde, özellikle Hum¢raveyh'ten sonra başa geçenlerin de basiretsizliği ile, gerek kendi komutanları ve gerekse Abbas®ler adına hareket eden Türk komutanların yıkıcı faaliyetlerine m¢ruz kalan Tolunoğulları Devleti, yine bir Türk olan Muhammed b. Süleyman el- K¢tib® komutasındaki Abbas® ordusu tarafından yıkılmış ve silinemeyecek derin ama olumlu izler bırakarak, tarihteki yerini almıştır.

Kaynakça

Ağarı, Murat, "Irak ve Belh Coğrafya Ekolleri ve İlk Temsilcileri: İbn Hurdazbih, Ya'kub® ve İstahr®," A.Ü.

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 34, Erzurum 2007, s. 169-191.

Ağırakça, Ahmet, "Hum¢reveyh b. Ahmed b. Tolun," DİA, 18, 1998, s. 348-349.

Bengü Yılmaz 2020-05-17 01:17:15 anında paylaştı.