İsmail Gaspıralı
Kerem Hoca paylaştı. Türkçülüğün tarihinden... İsmail Gaspıralı
Kırım Türkleriden İsmail Bey Gaspıralı (1851-1914) bir mütercim oğluydu. Annesi bir Mirza (soylu) ailesine mensuptu. Kırım'da geleneksel Müslüman mekteplerinde ve Rus okulunda tahsil gördükten sonra Vorojnej'deki Askeri Akademi'ye, bilahare de Moskova'daki Milyutin gimnazyumuna girdi.
Moskova'daki tahsili sırasında, aralarında ünlü Rus milliyetçi yazarı Mihail Katkov'un da bulunduğu çeşitli pan-slavist grup ve çevrelerle temaslar kurdu. Bu çevreden duydukları onun üzerinde büyük bir etki bırakmış ve Türk halkının uyanması konusunda ona fikir vermişti.
1878-1884 yılları arası Bahçesaray belediye başkanlığı yaptı. Aynı zamanda Kırım'daki Rus baskıları endişe duymasına ve edindiği tecrübeleri onun güçlü bir "halk uyandırma" duygusunun doğmasına yol açtı.*
Milli Uyanış için 1883'te Tercüman adlı bir gazete çıkardı. Tercüman'ın dilinin sade bir Türkçe olmasına dikkat ediyor, bu gazete ile "usul-ü cedid" fikirlerini yaymaya çalışıyordu. Gazetesinde "dilde, fikirde, işte birlik" şiarını (ilkesini) kullanıyordu.
Rusya'daki Türklerin uyanması için olabildiğince çok çalışan Gaspıralı, Türklerin kültürel gelişimine eşsiz katkısı olmuştur. Gaspıralı'nın Türkçü fikirleri birleştirici ve arınmış öz Türkçülükten ibaretti.
Çeşitli makalelerinden anlaşılacağı üzere: Mümkün olduğunca Türkçeden yabancı kelimeleri çıkarmak;Yazana da, okuyana da anlaşılması zor gelen Arapça, Farsça tabirleri kullanmaktan vazgeçmek;Mahalli tabirler yerine Osmanlı Türkçesi'ne uymak gibi düşünceleri Türk dünyasına milli maarif konusunda ilerleme kazandırmıştır.
Türk Ocakları'nın feyz aldığı Gaspıralı'ya Yusuf Akçura Türklerin büyük muallimi, milliyetperveri ve müverrihi olarak bakmaktadır. Türk Yurdu dergisinin "küçük kardeşi" olmakla iftihar edinilen ve bu asırdaki milli uyanışın lideri olarak görülen Gaspıralı, Türk dünyasının milli sefaletini görmüş ve bu cihetle Rusya'da, Osmanlı'da, Asya'da her yerde sade, açık ve herkesin anlayabileceği bir dille Türklerin dimağlarında Türklük bilgisini anlayacak bir kalem kullanmış ve eğitim yuvalarının ıslahı için çalışmıştır. (Türk yurdu dergisi 1911-12, 1-2 cilt.)
*Kaynak: Hakan Kırımlı, Kırım Tatarlarında Milli Kimlik, s.38.
Kerem Hoca 2022-02-23 06:02:55 anında paylaştı.