Karahanlı Devleti, 840 - 1212 yılları arasında Orta Asya ve günümüz Doğu Türkistan toprakları üzerinde hüküm sürmüş bir Türk devletidir. Bazı tarihi kaynaklarda bu krallık, "İlekhan Krallığı" olarak geçer. Bulunan maden paraların birçoğunda tipik "İlek" sözü vardır. 
İlk Karahanlı hükümdarı olarak bilinen Bilge Kül Kadır Han Karluk Devleti’nin hükümdarı olup, Mâveraünnehir’deki egemenlik mücadelesinde Sâsânî Devleti ile uzun süre mücadeleye girdi.

 Bu mücadeleler sonrasında Kök-Türk devlet yapısının bir benzeri olarak Doğuda Arslan Kara Han, Batıda ise Buğra Kara Han unvanını taşıyan ikili Karahanlı Devleti kuruldu. Karahan Devlet merkezi Balasagun (Kuz-Orda) olup, buradaki hükümdar Arslan Kara Han en yüce makamdı. Buğra Kara Han ise ikinci derecede egemen olup, Arslan Kara Han’a bağlı idi. 
İlk zamanlar merkezi Taras/Taraz iken, sonradan Kaşgar’a taşınacaktır. Bilge Kül Kadır Han’ın iki oğlundan Bazir, Arslan Han “Ulu Hâkan” olarak Balasagun (Kuz-ordu) şehrinde, Oğulçak Kadır Han da Talas (Taraz: Evliya-ata)’da oturdular.

Doğu Karahanlılar Devleti (1041-1211): Doğu Karahanlılar Devleti’nin sınırları Kaşgar, Fergana, Balkaş gölü civarına kadar uzanmaktaydı. Devletin merkezi zaman zaman Balasagun, Talas ve Kaşgar şehirleri olmuştur. Doğu Karahanlılar Devleti’nin ilk hükümdarı sayılan Tamgaç Buğra Han âdil ve dindar bir kişi olarak tanınmaktaydı. Yusuf Has Hacib’in yazdığı Kutadgu Bilig bu hükümdara sunulmuştur.

 Doğu Karahanlılar Devleti 1090 yılında Selçuklulara bağlandı. Devlet 1133 yılında Moğol asıllı Karahıtayların hâkimiyetine girdi. Bu durum 1211’e kadar devam etti. Bölgenin tamamı Cengiz Han tarafından istilâ edildi.

Batı Karahanlılar Devleti (1041-1212): Batı Karahanlıların sınırları batıda Aral gölünden doğuda Çimkent ve Özkent’e kadar uzanmaktaydı. Devletin başkenti önceleri Özkent idi. Daha sonra Semerkant ve Buhara devletin merkezleri olmuştur. İlk hükümdarları Ahmet Arslan Han idi.
Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah bir Karahanlılar prensesi ile evlenerek iki devlet arasında akrabalık kurdu ve böylece Karahanlıları kendisine bağladı (1089). Selçukluların Katvan Savaşı’nda yenilmesiyle beraber Batı Karahanlılar da Karahitay hâkimiyetine girmişti (1141). Harezmşahlar bölgedeki Moğol hâkimiyetine son vermiş, son Karahanlılar hükümdarı Osman Han’ı da ortadan kaldırarak, bu devleti yıkmışlardır (1212).

Karahanlılar Devleti Hükümdarları
1) Bilge Kül Kadir Han (840-880)
2) Oğulcak Han ve Arslan Han (880-920)
3) Abdülkerim Satuk Buğra Han (920 – 958)
4) Baytaş Musa Han (958 – ?)
5) Nasr Bin Ali Han (? – 999) (Halife Müslüman devlet olarak Karahanlıları tanıdı.)
6) I. Ahmed Han (999 – 1017)
7) Mansur Han (1017 – 1024)
8) II. Ahmed Han (1024 – 1031)
9) Yusuf Han (1031 – 1032)
10) Süleyman Arslan Han (1032 – 1041)

Kaynak:
Anat, H. Yakup; Karahanlılar Tarihi, Haz. Ahmet Almaz, İstanbul 2003, s. 223
Genç, Reşat; Karahanlı Devlet Teşkilâtı, Ankara 2002, s. XXX + 266.
Genç, Reşat; Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Ankara 1997, s. 412